Разговор со Едмонд Адеми, министер без ресор
Создадовме малку поинаква слика за дијаспората, знаејќи дека имаше негативна перцепција за неа, која ја прават мали групи. Малите групи не може да ја претставуваат дијаспората во целина и погрешно е да се вели дека таа е против генералната политика што се води од актуелната влада, вели министерот Адеми
Владата на Македонија, првпат од осамостојувањето на државата, именува министер задолжен за дијаспората, чиј број во последните години постојано се зголемува. Според податоците на Светската банка, бројот на иселениците се движи меѓу 500 и 600 илјади граѓани, што ја наметна потребата од посилно поврзување со нашите иселеници во светот. Со Едмонд Адеми разговаравме за тоа колку во овој краток период од неговото именување за министер без ресор задолжен за дијаспората се успеа да се воспостави подобра комуникација со иселениците, за тоа што планираат да направат со младата дијаспора и каква е состојбата со остварување на малцинските права во соседните земји, по постигнувањето на договорите за добрососедство со Бугарија и со Грција.
Што е тоа што со отворањето на Министерството за дијаспора е променето во однос на политиките на претходните влади и односот кон иселениците?
– Неоспорен факт е тоа што во 12-те години од претходната влада дијаспората беше партиски и политички злоупотребена. Иселениците се мобилизираа само за време на избори. Не можете да се сетите ни за една работа, која тие ја направија, а која не беше во врска со изборите. Се сеќаваме на тоа како беа „влечени за уши“. Ни јас како министер, ни Владата, ни премиерот, не сме притискале наши амбасадори да одат од врата до врата да прават притисок да гласат за нашата политичка опција. Тоа се виде и по резултатите на гласањето на дијаспората.
Успеавте ли да им се приближите на иселениците, со оглед на тоа што партиите беа поагресивни во дејствувањето и воспоставувањето посилни врски со иселениците?
– Мора да имаме постојани контакти со здруженијата на иселениците. Некои од нив се поврзани со партиите и тоа се гледа по нивните ставови и јавни настапи. Има и такви на кои единствена цел им е промовирање на македонската или на албанската култура и се целосно посветени на остварување на образованието на мајчинските јазици. Не мора да се согласиме во сѐ, но во наш интерес е да ги заштитиме нивните права. За 2,5 години, од 2017 до 2019, преку Министерството за дијаспора се реализирани 199 проекти од Нов Зеланд до Канада. Би ги издвоил изработката на по 12 носии за мажи и за жени за иселениците во Нов Зеланд. Од поблискиот регион, во Романија, реализиравме три големи проекти: изработка на документарец од студентите со влашко потекло, објавување монографија за Албанците од Македонија во Романија, прогласување на 8 декември, кога се слави св. Климент, за Ден на македонскиот јазик во Романија, поставивме биста на Никола Мартиновски во Букурешт, по повод 100-годишнината од неговото заминувањето во Романија. Од претходните 11 наставници дојдовме до 15 и се обидуваме да го зголемиме бројот на наставници за образование на децата на иселениците.
Што презеде Владата, односно вашиот ресор за подобрување на комуникацијата со иселениците од Македонија?
– За жал, немаме точна бројка колку наши државјани живеат и работат надвор од земјата. Поради разликите со опозицијата околу спроведувањето на пописот, немаме официјални информации за бројноста на иселениците. Оваа влада го донесе првиот стратегиски документ што недостасуваше и кој не беше донесен од претходните влади од независноста на државата. Овој документ се однесува за периодот од 2019 до 2023 година и опфаќа низа мерки и проекти за подобрување на комуникацијата со дијаспората во повеќе области, како што се културата, образованието, економијата… Како министерство и лично јас, остваривме многу средби и контакти со здруженија на иселениците и со индивидуалци. Создадовме малку поинаква слика за дијаспората, знаејќи дека имаше негативна перцепција за неа, која ја прават мали групи. Моето мислење за нашите иселеници се позитивни, тие се етаблирани добро во средините каде што живеат и дејствуваат. Малите групи не може да ја претставуваат дијаспората во целина и погрешно е да се вели дека таа е против генералната политика што се води од актуелната влада.
Колку во дијаспората се чувствува поделбата на етничка основа и како и вие како министер сте примени на средбите со иселениците во светот?
– Јас сум се среќавал и со Македонци и со Албанци, имав одличен прием, разговаравме отворено без предрасуди. Иселениците се соочуваат со исти проблеми. Најдобро е заеднички да се соработува за остварување на нивните права во странство. Престојував во православни македонски општини, влегував во цркви и во џамии. Тоа што го пренесувам како порака до нив е дијаспората да се идентификува со државата, а не со партијата. Успеавме на една маса да ги седнеме Македонците и Албанците во Словенија, Норвешка, Шведска, Данска, Италија и во Хрватска.
Која е вашата оцена за нивото на остварување на националните, културни и верски права на припадниците на малцинствата во соседните земји?
– Во изминатите 20 години на Балканот имавме повеќе историја отколку права. Со отворањето на некои процеси во ЕУ и во НАТО малцинствата во соседните земји ги гледам како мостови за соработка. Албанија има прв македонски пратеник, помагаме со реиздавањето на весникот „Преспа“ за македонското малцинство. Договорот за добрососедството со Бугарија и договорот од Преспа, се историски договори за целиот Балкан, отворија подолгорочни процеси. Сите земји од опкружувањето се потписници на конвенции за малцински права. По таа линија и двата договора ги релаксира политички и економските односи и особено меѓу луѓето. Премногу лоша мисла е посеана меѓу луѓето и треба време за заздравување на некои рани. Кога зборуваме со Грција, „Виножито“ го поддржа договорот од Преспа верувајќи во подобра комуникација меѓу луѓето од двете земји. Помина една година, но и договорот меѓу Франција и Германија, за пријателство по Втората светска војна, не смени веднаш сѐ. Преспанскиот договор со време ќе ги даде своите резултати.
Младите дел од „новата дијаспора“
Во последниот период е забележителен одливот на млади и образовани лица од Македонија. Колку се посветува внимание на искористување на потенцијалот што го носи т.н. нова дијаспора, која се разликува, според своите интереси, од иселениците од пред педесет години?
– Одливот на млади е континуиран и глобален, сите млади мигрираат. Клучно е како да го искористиме интелектуалниот потенцијал што е надвор. Многу проекти за младите се преземени во земјата: 1.839 млади се вработиле четири месеци по завршувањето на факултетот. Стапката на невработеност е падната на историски минимум од 17,5 проценти, а посебно е значајно што невработеноста кај младите е намалена за околу 10 отсто. Со европската младинска картичка им се овозможува на 30.000 млади лица да користат многу поволности во многу области. Со програмата за подобрување на вештини се обучени 1.200 млади, од кои 71 отсто се од женски пол. Во овој дел се обуките за ИТ-вештини со кои се преквалификуваа 1.253 невработени млади лица. Тоа се дел од владините политики за задржување на младите во Македонија. За оние што се надвор, многу високообразовани лица дејствуваат самостојно, без да се вклучени во работата на иселеничките здруженија. За таа цел потпишавме меморандум за соработка со универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ за формирање центар за миграција и дијаспора во рамките на универзитетот, за создавање база на податоци за сите високообразовани кадри кои се во странство, а за да можеме во одреден момент да го користиме нивното искуство во одредена област.
