Крајот на серијата „Игра на троновите“ создаде вакуум, кој мини-серијата „Чернобил“ го пополни и целосно го зазеде вниманието на гледачите. Мрачната и брутална мини-серија ја раскажува приказната за најлошата нуклеарна катастрофа во светот, во Чернобил. Го прикажува одбивањето за соочување со проблемот, а подоцна и обидот за прикривање на вистината од нуклеарната експлозија. Од таа причина се поставуваат прашањата кои се причините за експлодирање на нуклеарната централа „Чернобил“ и дали таа може да се повтори.

Според „Цнет“, реакторот што експлодирал во Чернобил е од типот „РБМК бр. 4“. Најважниот сегмент на овој реактор е јадрото, тоа е создадено од огромен дел графит споен меѓу два биолошки штита. Јадрото е местото каде што се одвива реакцијата на фисија. Има илјадници канали, кои содржат горивни прачки, составени од ураниум, во кои има атоми што лесно се делат. Јадрото, исто така, има и контролни прачки составени од елементот борон и преврзани со графит, дизајнирани да ја неутрализираат реакцијата. Вода тече низ горивните прачки и целата структура е залепена со челик и песок. Горивните прачки се создавачите на моќ на јадрото и се состојат од ураниумски атоми. Атомите на ураниум фрлаат мрежа во јадрото, која ги фаќа неутроните што поминуваат низ цврстиот графит што ги опкружува. Графитот ги забавува овие неутрони со што ја зголемува шансата да бидат заробени од атомската мрежа на ураниум. Ако процесот се случува одново и одново, во верижната реакција се создава голема топлина. Затоа низ каналите се пушта вода, која врие и се претвора во пареа што се користи за да се вртат турбини, кои преку генератор создаваат електрична енергија. Во реакторот РБМК, водата има две одговорности: да го излади реакторот и да ја забави реакцијата. Според наведениот систем, не би требало да настане нуклеарна експлозија. Тогаш како настанала нуклеарната експлозијата во Чернобил?

Доколку при процесот на реакција, започне генерирање на огромно количество енергија може да настане колапс на системот. За да не се случи тоа, контролните прачки се користат за да се балансира реакцијата. Тие се враќаат во јадрото и ги спречуваат неутроните да се судираат при што се забавува реакцијата. Системите што се контролирани од луѓето постојано работат за да го изладат реакторот, да ја контролираат реакцијата и централата да произведува енергија. Нуклеарна централа може да се контролира ако создава повеќе моќ, но што се случува ако таа почне да губи моќ? Тоа е еден од недостатоците на реакторот РБМК. Немањето моќност значи дека водата веќе не се пумпа за да се олади реакторот и тоа може брзо да доведе до катастрофа.

Целта на водата е да го лади јадрото и да ја забавува реакцијата. Меѓутоа, кога водата се претвора во пареа, таа нема способност ефективно да го лади реакторот. Кај нуклеарните физичари односот на вода со пареа е познат како празен коефициент. Во други нуклеарни реактори, коефициентот на празнина е негативен – повеќе пареа, помалку реактивност. Во реакторот РБМК, тоа е спротивно, повеќе пареа резултира со повисока реактивност. Пареата ја прави нуклеарната фисија поефикасна и ја забрзува. Тоа значи дека кога има повеќе топлина водата врие побрзо и се создава повеќе пареа. Од повеќе пареа се создава повеќе топлина и тука веќе станува јасна можната причина за нуклеарната експлозија.

Ова сценарио се случило во нуклеарната централа „Чернобил“. Единственото нешто што можеле техничарите во ваква ситуација да го направат е да го притиснат копчето за итен прекин. Тоа ги присилува сите контролни прачки назад во јадрото. Контролните прачки треба да ја намалат реакцијата, но бидејќи се обложени со графит тие всушност ја зголемуваат моќта. Во текот на следните пет секунди, моќта драстично се зголемува до ниво кога реакторот не може да издржи. Капаците на врвот од јадрото на реакторот, кои тежат повеќе од 750 килограми, почнале буквално да отскокнат во реакционата сала. Настанува експлозија што не е нуклеарна, туку експлозија од пареа предизвикана од огромното зголемување на притисокот во јадрото. Таа го издувува биолошкиот штит низ врвот на јадрото, ги дроби каналите и горивните прачки и предизвикува раздробување и издувување на графитот во воздухот. Како резултат на тоа, се случува друга хемиска реакција, воздухот влегува во реакторот и се запалува, предизвикувајќи втора огромна експлозија што предизвикува прекин на нуклеарните реакции во јадрото и остава огромна дупка во зградата на реакторот.

Дали може повторно да се случи тоа? Нуклеарната катастрофа што се случи во Фукушима, Јапонија 2011 година е доволен пример дека катастрофи сѐ уште демнат во реакторите низ светот и дека не сме секогаш подготвени за нив. Сепак, по ваквите катастрофи неколку промени биле имплементирани низ светот. На РБМК-реакторите низ Русија се извршени разни реконструкции и дополнителни безбедносни карактеристики, кои имаат цел да спречат втор Чернобил. Денес, 10 вакви реактори сѐ уште функционираат низ Русија. Контролните прачки се направени да бидат поиздржливи и побрзо да се вметнуваат во јадрото. Новите горивни прачки се со малку повеќе збогатен ураниум, кој им помага во подобро спротивставување на нуклеарните реакции.

Дали овој вид нуклеарна катастрофа може повторно да се случи? Да. Секогаш постои можност за да се случи ваква случка кога станува збор за човечки фактор. Но дали треба да се престане со градење и користење на нуклеарните централи, одговорот е не. Потребно е да се продолжи развивањето и користењето на моќта на атомот. Сепак, искористувањето на нуклеарната енергија е еден од најдобрите начини за добивање почиста енергија.

[email protected]