Откако ќе ја испратиме старата година (а со неа и старата држава) и ќе ја раскитиме елката, по 15 јануари, ќе мораме да ја раскитиме и шарената стварност. Уставот ќе биде условно сменет, но не и нашите животи. Тие ќе останат безусловно таму каде што ги оставивме претходната година, на истата черга и дереџе…
Уште од добата на Аристотел, државата треба да претставува средина во која човекот во целост ќе го достигне својот идеал на среќен и доблесен живот преку исполнување на начелото на правдата, бидејќи како разумно суштество човекот тежнее кон правда, која може да ја достигне единствено во справедливо уредена државна заедница. Дотолку повеќе што и индивидуалното добро и среќа зависат (меѓу другото) од општото добро и среќа на заедницата.
Сепак, годината што привршува ќе остане запаметена како уште една година на оддалечување од начелото на правдата (и доблеста), а поблиску до античката „олигархиска“ правда, која подразбира(ла) еднаква делба меѓу еднаквите, а нееднаква меѓу нееднаквите, што соодветствува на поновата, веќе лита од употреба заповед од орвеловската „фарма“ – „сите се еднакви, но некои се поеднакви од другите“.
Неодамна изгласаниот закон за амнестија за настаните од 27 април не само што е окарактеризиран како спорен во селективноста и контроверзен во авансното признавање на вината (уште еден тројански коњ во правото), наедно е уште една потврда на горната орвеловска фраза за делбата на правдата и соголување на привидот на помирувањето.
Процесот на помирување, во својата суштина (треба да) е соочување со несправедливите структури како извор на социјалните конфликти и да придонесе за разбирање на корените на структурното насилство, такво што ќе води до преиспитување на изворите на конфликтот и ќе поттикне структурни промени. Крајната цел на помирувањето е постигнување социјална правда, како предуслов за мир. Она, пак, на кое сме сведоци е поблиску до имитација на еден вид теолошко помирување и на релацијата народ – власт. Тоа е пасивно помирување со изворите на лишеност, во кое обесправените се помируваат со обесправеноста, сиромашните со сиромаштијата, болните со болеста, а експлоатираните со експлоататорите. Паралелно, непречено тече агендата за помирување со непомирливата, неповратна и неправедна промена на името, спакувана како неизбежна, вредна и корисна – уште една провокација за фразата што ќе остане излитена во годината што завршува – „ако не беше трагично, ќе беше комично“.
Но не е нужно да го „изодиме“ античкиот пат на идеалот на среќниот и доблесен живот на граѓанинот за да разбереме дека не сме го одбраниле своето. Не сме ни приближно блиску до економската рамнотежа и благосостојба како нужни претпоставки за државата како политичка заедница, а амалгамот на средниот слој е претопен во гравитациски потешкиот долен слој. Годината што привршува ќе ја запомниме и како едно домино повеќе на економско и национално раслојување, еден од ретките процеси што никогаш не потфрлија на општествената удолница.
Откако ќе ја испратиме старата година (а со неа и старата држава) и ќе ја раскитиме елката, по 15 јануари, ќе мораме да ја раскитиме и шарената стварност. Уставот ќе биде условно сменет, но не и нашите животи. Тие ќе останат безусловно таму каде што ги оставивме претходната година, на истата черга и дереџе, меѓу проретчените (но лиценцирани) тезги, и самите помеѓу проретчени – бандерата како адреса ќе остане и понатаму еднакво резервирана за мртвите и живите (за првите – во Македонија, за вторите – во Бугарија), а болниците живо ќе потсетуваат дека секогаш може да биде полошо.
Само потпората на олигархијата ќе остане цврсто утврдена, особено однадвор. Од времето на Аристотел, преку Орвел, до денешни дни, најдоследни во одбраната се токму бранителите на олигархијата и на смислата на државата како средина за безгранично збогатување на привилегираните членови. Привилегиите „треба“ да останат и тогаш кога за нив ќе нема основа (па макар да ја нема ни државата)! Навистина, „ако не беше трагично, ќе беше комично“. Но одамна не е ниту смешно, ниту трагикомично, бидејќи (ќе) нема ништо смешно во расплетот за да биде ова второто.
А не е уште ни трагично.
Во суштина, трагедиите нужно не мора да завршат трагично, иако ставот (на Аристотел) е дека трагедиите со несреќен крај се најтрагични и најдобро ја исполнуваат нивната цел. Така, „трагедијата е имитација на сериозно и завршено дејство, со определена должина и возвишен говор… преку лица што дејствуваат, а не приповедаат, и кои преку предизвикување жал и страв вршат прочистување на истоветните чувства кај гледачот.“ Последново уште се именува и како катарза.
Иако постојат разни толкувања за катарзата, вообичаено таа подразбира (емоционално) прочистување и ослободување од напнатоста и анксиозноста преку повтор(е)ни преживувања на длабоко потиснатите случувања. Трагичната приказна (треба да) е така создадена за оној што слуша и гледа како се одвиваат настаните, да развие чувство на страв и жалење поради она што се случува. Притоа е неопходно трагедијата да го прикаже човекот на средината, од секојдневието, оној што го чувствуваме близок, зашто стравот може да се почувствува само ако во страдалникот на сцената гледачот се препознае себеси. Катарзата е пред сè индивидуално доживување, но тоа не го исклучува препознавањето на она што колективно се споделува како тегобно.
Годината што измина ќе ја паметам по чувството на таа тегобност и скрб дека како граѓани и како народ сè уште не поминавме низ таа катарза (или ако сме поминале, тоа било во душите на некоја одамна одмината генерација). Се чини занемарливо препознавањето во ликот на сцената (животната, општествената, како сакате) и идентификувањето со неговите стравувања и страдања. Можеби премногу сме се отуѓиле еден од друг, од земјата и од природата. Можеби затоа што човекот на златната средина (оној во кој уште веруваме) е човек што брзо изумира. Можеби затоа „трагедијата“ се чини неуверлива, иако се ближи кон „трагичен“ крај.
Постои и поинаков вид катарза. Во едно индиско село (чие не знам да го напишам), жителите го слават хинду-фестивалот низ специфичен ритуал на легнување пред стампедо крави, чија „светост“ треба да ги ослободи од тешкотиите и да ги благослови со напредок во иднината. Се разбира дека во тие ритуали има значителна колатерална штета, но вербата во исцелителната моќ на таквата катарза е несоборлива. Како што е несоборлива перцепцијата дека е мала разликата меѓу нашето државничко лазење и легнувањето пред силата што нè прегазува, а во името на нејзината неоспорена светост. И да, се разбира дека ќе има значителна колатерална штета, но вербата во исцелителната моќ на таквата катарза е „несоборлива“!
Но одбирам да верувам дека повеќе од кога и да е ни е потребна катарза по мера на првото, да се препознаеме во лицата што дејствуваат, а не во оние што проповедаат, да препознаеме дека тешкотиите и страдањата на оние околу нас (може да) се и наши. Дека она што се случува со Македонија ни се случува нам. Дека, најпосле, Македонија сме ние самите. Одбирам да верувам дека и „државната заедница суштествува заради постигнување доблесни дела, а не просто за да се живее!“ Дека човек (треба да) е должник на доблеста. Зашто, „ако срам ме залиса оти сум жив, а закопан, кажи ми, кај да се кријам со лице?“
Авторот е магистер по мир и развој и поет
