Предложените реформи преку Пактот за стабилност и развој на ЕУ ја претставуваат посакуваната желба за фискална дисциплина во монетарната унија, но аргументите се послаби од порано. Политичарите треба да се фокусираат на претворање на новиот фонд за обнова по пандемијата на ковид-19 во една соодветна алатка против циклични политики, како во Европа така и во светот
Кратко по избивањето на пандемијата лани пролетта, Европската Унија (ЕУ) ја активира општата клаузула за излез од Пактот за стабилност и раст (ПСР), со што ги суспендира ограничувањата на блокот за фискалниот дефицит на членките и државниот долг. Клаузулата предвидува речиси автоматско враќање на правилата на ПСР откако ќе заврши кризата, но европските политичари треба да размислуваат за поинаков курс.
Економската привлечност на ПСР, која ги покрива буџетските дефицити на земјите со три отсто од БДП и јавниот долг на 60 отсто од БДП – се најде под зголемен надзор за време на пандемијата. Се изделија два табора, од кои едниот се залага за реформа и поедноставување на фискалните правила, а другиот фаворизира премин од правила кон квалитативни стандарди, при што секоја членка управува со своите фискални политики, следејќи ја одржливоста на долгот.
Фискалните правила на ЕУ веќе делумно се занимаваат со одржливоста на долгот, главно под т.н. превентивна рака на ПСР. Но истите тие правила под корективната рака на ПСР, со која се наоѓаат мерки за решавање на преголемите дефицити и долгови, очигледно се помалку поврзани со одржливоста на долгот.
Сепак не е решение да се укине целата корективна рака. Проблемот е во тоа што релативно разумната превентивна рака на ПСР се базира на вештачки, тешко мерливи индикатори, како што се јазот на производството и чувствителноста на буџетот кон економскиот циклус, за кои се претпоставува дека нема да варираат со текот на времето. Проблемот со мерењето веројатно ќе опстане дури и со поедноставни фискални правила.
Земјите ќе имаат задача да го направат својот јавен долг што е можно поодржлив преку одржување на развојот на примарниот буџетски биланс, висината на долгот, номиналната стапка на раст и ефектите од сегашните и идните политики. Но овој пристап има потенцијална слабост поврзана со контролата и неговите импликации врз политиката. Според најкористениот предлог, фискалните дефицити треба да се сметаат за прекумерни „кога долгот не е одржлив со голема веројатност, во услови на тековната и замислената политика“. Но задржувањето на фокусот на годишниот буџетски дефицит им ја скратува можноста на земјите од еврозоната да ја оптимизираат потрошувачката со текот на времето, за што може да бидат потребни „дефицити за дестабилизација на долгот“ во одредена година во иднина. Покрај тоа, што се случува кога ќе се утврди дека една земја има неодржливо ниво на долг? Алтернативата е преструктурирање на долгот што само по себе треба да обесхрабри неодржливо задолжување, независно од видот на правилата или стандардите што се во сила.
Постојат две основни причини зошто европската монетарна унија функционира заедно со ПСР. Прво, политичарите ја поврзаа фискалната претпазливост со одржлива висока инфлација. Инфлацијата во еврозоната беше под прагот на Европската централна банка (ЕЦБ) за два отсто најмалку од 2013 година, и покрај силната монетарна поддршка и доказите за процикличен фискален став во добрите времиња. Втората причина се однесува на морална опасност. Во отсуство на фискални правила на ЕУ, некои членки може да бидат во искушение да се презадолжат, што подразбира повисоки каматни стапки на пазарот и ризици за конвертибилност на валутата, кога буџетскиот дефицит има поголема веројатност да доведе до неисполнување на обврските. Шокот од ковид-19 ги принуди владите да трошат многу повеќе на мерки за поддршка на приходите, но сите земји најверојатно ќе се обидат да ја стабилизираат својата фискална политика по пандемијата.
Всушност, одредено време во еврозоната предизвик ќе биде да се поттикне буџетскиот дефицит. Ниту една членка нема да сака да ги ризикува своите јавни финансии кога понискорангираните земји би ги споделиле придобивките во форма на силен извоз, додека владите што водат полабава политика ќе мора сами да ги сносат трошоците за повисоки јавни долгови, кога ЕЦБ ќе започне да ги зголемува каматните стапки.
ЕУ де факто отвори формална постапка за преструктурирање за земјите чиј долг Европската комисија го смета за неодржлив заедно со Европскиот механизам за стабилност. Доказите покажуваат дека превентивните преструктурирања се многу помалку скапи од едностраните стандардни вредности. Како такви, тие не претставуваат ризик по конвертибилноста, а негативните макроекономски екстерни влијанија веројатно ќе бидат мали. Подобро решение би било насочување на грантовите преку новиот фонд за обнова по пандемијата што ќе ги поттикне трошењата во ЕУ без да ги наруши јавните финансии на одделни земји, а со тоа ќе се намали ризикот од неконтролиран фискален вишок веднаш по пандемијата. Во моментов, околу 70 отсто од расположливите средства на фондот се распределени врз основа на приоритет, при што посиромашните членки на ЕУ добиваат релативно повеќе од побогатите.
На еврозоната како целина веројатно не ѝ треба фискална дисциплина во стилот на ПСР. Политичарите, наместо тоа, треба да ги концентрираат своите напори за реформа на претворање на фондот за обнова во соодветна алатка за контрациклична политика што го поттикнува трошењето, особено кога на земјите им недостига фискален простор од причини што не се во нивна контрола. За таа цел, тие треба да одвојат поголем удел на расположливите средства врз основа на специфични циклични околности на земјата, дури и ако тоа само значи промена на распоредот на исплата на претходно распределените средства на ЕУ.
Авторката е професорка по економска политика на Универзитетот во Удине, како и визитинг-професорка по макроекономски европски политики и управување на Колеџот на Европа во Бриж.
