Си купив нов лаптоп, ама наместо да се радувам, ме фаќа по малку срам. Да, да, знам дека срамот не живее овде и дека бесрамници трошат или злоупотребуваат државни пари, но, ете, не можам поинаку. Го купив со сопствени средства, исто како што и цел работен век сама сум си ја финансирала професорската и научната дејност: од првиот компјутер, печатач, пристапот до интернет (кога беше исклучително скапо), па сѐ до книгите што ми се потребни. И сега, свесна дека ниту државата, ниту факултетот ќе може да обезбеди услови за онлајн предавања во новата академска година, решив да си купам лаптоп што нема да се прегрева и да ми се гаси среде предавање, кој ќе има солидна камера и микрофон итн. За волја на вистината, за разлика од многу други факултети, Филозофскиот се потруди да обезбеди обука за наставниците и студентите за користење на една платформа. Се чини дека сме горе-долу подготвени за почетокот. Но, дали? Стекнав искуство со онлајн предавања уште минатиот семестар, учевме заедно – и јас и една група многу мотивирани студенти.
Ни беше забавно, грешевме, се поправавме и бевме креативни. Бев исклучително задоволна од крајниот резултат. Во онаа стресна пролет, се забавувавме учејќи. Но сега ме фаќа страв: треба да работам со студенти од прва година, за кои не знам колку ќе се снајдат. Со колегите споделуваме многу дилеми: дали е можеби добро повремено да ги сретнуваме за да се запознаеме, да нѐ видат во живо? Но што ќе видат (и слушнат) ако сум зад маска? Што ќе видам јас? Како ќе ги запознаам? Поголеми се шансите да ги запознаам лице в лице преку монитор отколку во училница. А со студентите од прв семестар главната задача отсекогаш е навикнување на новиот тип предавања и учење. Најголем проблем ми е да ги испровоцирам да размислуваат гласно, падот на квалитетот на основното и средното образование е драматичен и многу е тешко на студии да ги „превоспитуваш“ за критичко мислење, за научна љубопитност, за учество на часот.
Кога го спомнав срамот/непријатноста, мислев на сите оние што немаат услови за следење онлајн настава. Такви, за волја на вистината, има и меѓу професорите (чии плати се толку скромни што ми е срам да кажам колку сме потценети во споредба со полуписмени моќници): со деца и/или сопружници на кои им требаат компјутери во исто време, во стеснет домашен простор (и потрага по тишина).
Но ние сме само едната страна на равенката. Нема наставен процес ако не е двостран. Искуството од изминатите месеци (на настава и испити, па и одбрани на магистерски и докторски тези) е мешано. Може да звучи чудно, но моето чувство е дека некои од студентите дури сега ги запознавам подобро, односно многу подобро ја разбирам нивната животна и социјална позиција. На пример, полага студент од своето возило, затоа што на работа не му даваат да студира. Другиот ми се јавува од работното место по непроспиена ноќ. Третиот, од некое прилепско село, само што се прибрал од берење тутун. На извесен начин, преку онлајн средбите, се ставам во положба на учителките од „моето време“, кои имаа обврска да ги посетат домовите и семејствата на дечињата за да се запознаат непосредно со условите во кои живеат и учат. Кога својата работа ја вршам од предавална или кабинет, среде поголема група студенти, сите ги гледам еднакво, т.е. се фокусирам само на нивното знаење. Сега добив прозорец во нивните приватни животи. Со некои од нив, по завршувањето на испитот знаевме да си поразговараме и за она што сега ги мачи, општеството и времето во кое живеат/живееме. Имаат поголема слобода во разговорот, да изразат и став и емоција.
Не се сложувам со оние (како Агамбен), кои ваквиот тип настава го споредуваат со крај на универзитетот, како кукавичко потчинување на авторитарниот дух, па дури и со оние што своевремено се поклониле пред Хитлер.
Не можеме да бегаме од новото време, време во кое сите трошиме значаен дел од времето гледајќи во некој монитор. Прашањето е што паметно ќе направиме од технологијата. Онлајн наставата е изнудено „решение“, се снаоѓаме кој како знае, но да не заборавиме дека ние сме еони назад од развиените средини каде што снимките од предавањата и електронските библиотеки беа достапни за студентите со децении. Парадоксално, со онлајн апликации можам да им понудам на студентите многу повеќе отколку со табла и креда во училница, која нема ама баш никаква опрема (среќни сме ако има греење и ако нема скршен прозорец). Но услови мораат да имаат и моите студенти. Макар минимални… за малите дечиња и да не зборувам.
Никако не можам да ги разберам оние што веруваат во безброј теории на заговор, се „борат“ на социјалните мрежи против заверата да се дисциплинира човештвото, да се чипираат луѓето, да им се ставаат не знам какви нешта преку вакцините (кои, впрочем, и не постојат, освен во умовите на геополитичките моќници). Меѓу овие луѓе, за жал, има и учени и интелигентни, но отсуството на општествен договор и недовербата во властите (вклучувајќи ги и здравствените), го прави своето. Навистина, како да им веруваш на власти што фрлаат пари за „гроб“ и тревник среде Скопје, плус се подготвени да се потрошат стотици илјади евра за новогодишно украсување среде пандемија и забрани за собири?! Оние зборови на Зоран Ставревски се рефрен на векот, а парафразирани сега гласат: „Ние немаме за леб (и за училишна опрема/компјутери за децата и наставниците), ама имаме за лампиони!“ Имаат за илјадници нови лаптопи за државни службеници, имаат за репрезентација по кафеаните, имаат за подновување на возниот парк на функционерите.
Имаат и за субвенции со кои ќе ги дискриминираат луѓето по етничка (покрај политичката) основа при вработување и водење бизниси. И да не набројувам на што сѐ фрлаат (наши) пари – знаете и самите. Повремено фрчат и шлаканици во битка за поубави кабинети. Како да им веруваш дека вирусот е опасен кога си играат час вака, час онака; час ваучери за божемен одмор, час хроничните болни назад на работа – па најава за носење маски на отворено?! Ако некој е одговорен за исклучително ниското ниво на почитување на мерките за заштита, тоа се политичарите. За кого тоа Шилегов ќе го украсува градот? За нас што брзаме да купиме што ни е неопходно? За оние што секојдневно губат работа? За дуќанџиите што секојдневно ги затвораат дуќаните (трговските центри се преполовија, полни се со сенишни продавници, ама нема кој да ги гушка)? Ах, да! Пари ќе нашле и за одмаздничко (триумфално?) уривање на Триумфалната капија. Едно националистичко лудило не оправдува друго, талибанско, во време на најдлабока економска криза. За бога, кому му е грижа за „Скопје 2014“, освен на политичарите?! Луѓето немаат ни за погреб, па „крадењето мртовци“ воопшто не е смешно, како ни оној стар виц во кој лекарот му вели на пациентот: „Здрав си, ќе живееш сто години“, а овој во очај му вели: „Од што, докторе, од што ќе живеам?“
Пандемијата е само катализатор на процесот на драматично класно раслојување и пропаѓање на општественото ткиво. Кризата на капитализмот е доведена до крајните инстанции. Децата што се оставени надвор од училишниот систем, без своја вина, стануваат губитници уште пред да зачекорат во животот.
Сега класите стануваат касти. Кога еднаш ќе те сместат во најниската категорија (Далит, петтата каста, на „недопирливите“), тешко дека ќе се извлечеш од неа. Државата што наложила задолжително (основно и средно) образование, мора и да го обезбеди од буџетски средства. Но ситиот на гладниот не му верува, а Мила е повеќе од сита и дотерана. Родителите во паника откако им испрати „честитка“ со спецификации за компјутери од кои ќе може да се следи наставата. За МОН не ме чуди, но зарем колегите информатичари не знаат во каква земја живееме и дека просечната плата е половина лаптоп? Што е со тие што немаат? Да јадат колачи ако немаат за леб? Велат, најсиромашните сепак ќе имале физичка настава, што е одвратна дискриминација по социјална основа. Секое детенце со ранче на грбот е веќе стигматизирано. Веќе се распродадени лаптопите и таблетите со релативно пониски цени, но луѓето се чудат како ќе ги платат сметките за струја, греењето, интернетот и сл. Во време на криза од вакви размери, политичката неодговорност добива монструозни димензии затоа што се рефлектира преку генерациите и преку времето. Грујо го преживеавме, и пандемијата некако ќе ја преживееме, ама оваа национално и социјално неодговорна власт – тешко! Социјалната дистанца (јазот меѓу класите) е старото „нормално“. Тоа сега се продлабочува со брзина на светлината. И во западните општества се расправа за „право на пристап до брз интернет“ и како неговото отсуство дополнително ги заострува разликите.
Нашиот народ одамна кажал дека се кине каде што е најтенко, и товарот на кризата со ковид-19 го носат оние што ги нарекуваат „есеншалс“ (т.е. што вршат есенцијални услуги за одржување на општеството, при што и најмногу ризикуваат со живот). Тие немаат време да мудруваат на Фејсбук и Твитер за тоа дека „вирусот е нејасен и најверојатно измислен“ – тие ѝ гледаат на смртта в очи секојдневно.
Образованието отсекогаш било единствениот начин некој да се „откачи“ од синџирот на ниското социјално потекло. И самата сум пример како од самоук родител се стигнува до професор. Во онаа бившата држава не бев дискриминирана ни по потекло ни по политичка линија, а ни по етничка. На слабите студенти што ми се жалат дека за разлика од нивните колеги од повисоките слоеви, тие мораат и да берат тутун и да учат, им реков дека во вакви околности, токму тие мораат да покажат поголема борбеност – бидејќи сѐ е против нив. Јас сум тука да помагам, па и прогледувам низ прсти во тешки моменти, но битката е само нивна. На родениот ден на Конфуциј ред е да споменеме некоја од неговите мудрости, како: „Не можете да отворите книга, а да не научите нешто“.
