Според повеќе универзитетски професори, ваквиот потег на МАНУ би можел да предизвика поширока институционална реакција и да има поголемо општествено влијание за преиспитување на содржините и ефектите врз македонскиот идентитет и државност, како на Преспанскиот договор така и на Договорот за добрососедство со Бугарија
МАНУ не само што не сака да се преименува туку бара и сериозно преиспитување на добрососедските договори
Отфрлањето на предлог-законот за измена на Законот за Македонската академија на науките и уметностите во Собранието, во македонската јавност се доживеа како своевиден официјален почеток на институционалниот отпор спрема промената на уставното име на Македонија. Имено, Владата бараше од МАНУ да го смени името во „Академијата на науките и уметностите на Република Cеверна Македонија – МАНУ“. Таа со неколку дописи ја потсетуваше МАНУ дека треба да ги спроведе измените, но според неофицијални информации, мнозинството академици (со исклучок на еден академик) се изјасниле против предлогот за промена на традиционалното име на највисоката научна институција во земјата.
МАНУ направи прв исчекор
Во чекорите направени во македонското општествено милје, преземени со обврската за спроведување на Преспанскиот договор, одлуката на МАНУ претставува прв исчекор спротивен на речиси беспоговорното спроведување на менувањето на имињата на сите други национални институции, кои во своето име ја содржеа одредницата (придавката) „македонски/а“. Според значителен дел од општествената јавност, таквиот потег на преименување на институциите претставува, најблаго речено, и „прекоректно“ спроведување на Преспанскиот договор, а според некои интелектуалци, претераното спроведување е „деградирачки за идентификацијата на македонскиот национален карактер“. Всушност, сите тие истакнуваат дека во Преспанскиот договор не е јасно одредено дека се потребни такви измени. Една од првите што се огласи во јавноста со поддршка на одлуката на МАНУ за одбивање на предлогот за измена на името беше професорката Солза Грчева, чиј став гласно одекна во јавноста дека „МАНУ успеа да си го задржи името“.
– МАНУ со неприфаќањето на предлогот на Владата за менување на името на својата институција покажа дека не морале и другите национални културни и општествени институции да потклекнат на притисокот за промена на своите имиња, како Македонската радио и телевизија, Македонската опера и балет, УКИМ… МАНУ покажа дека ако колективот е сплотен и едногласен, може да покаже интегритет и да не прифати политички наметнати барања. Особено што и во тој Преспански договор не е експлицитно наведено во ниту една одредба дека македонските институции треба да се обезличат, односно да ја отстранат придавката „македонски“ од своите имиња. Тоа се традиционални имиња и не смеат да се чепкаат заради спроведување на некакви неразумни политички договори. Се надевам дека ваквиот потег на МАНУ ќе предизвика поширока институционална реакција и ќе има поголемо општествено влијание за преиспитување на содржините и ефектите врз македонскиот идентитет и државност, како на Преспанскиот договор така и на Договорот за добрососедство со Бугарија – вели професорката Солза Грчева.
На последната одлука на Академијата за неменување на своето досегашно име, се гледа како на логичен редослед на постапките, по неколку јавни искажувања, но и годишното експозе на претседателот на МАНУ, Љупчо Коцарев, во кои нагласуваше дека „договорите со соседите не се напишани во камен, односно не се непроменливи“, а се покажале и како деградирачки, дури и понижувачки за Македонија и Македонците. Коцарев најави научно преиспитување на двата договора и согледување на аргументите за нивно (не)спроведување.
Доследно или недоследно спроведување на Преспанскиот договор
– Колку и да е политички ризична одлуката на МАНУ да не прифати промена на своето име според Преспанскиот договор, сепак – коцката е фрлена! И тоа е добар знак! Претпоставувам дека ќе има реакција од Грција, во насока на притисок за (пре)доследно спроведување на Преспанскиот договор, можеби и ќе ги намали симпатиите на меѓународната заедница поради изразениот отпор спрема договорот… но ако се издржи доволно долго на таквата одлука, можеби и навистина ќе иницира процес на преиспитување на договорите, па и креирање на нови, поправедни договори за Македонија. Секако, треба да се биде свесен дека тоа ќе трае долго и ќе биде тешко, но потребно е започнување на некаков процес на враќање на името на националните институции, па и на државата… на нешто што со политички притисок ни беше одземено. Потребно е сериозно да се преиспитаат овие соседски договори и покрај притисоците што се очекуваат, да се бараат нови договори, чие спроведување ќе биде условено со полноправно членство на Македонија во ЕУ – вели универзитетскиот професор по филозофија Ферид Мухиќ.
Професорот Мухиќ, упатувајќи на потребата од упорност и доследност во долготрајниот процес на зачувување (и враќање) на старото уставно име, Македонија, но и на меѓународната потврда на македонскиот национален идентитет, повторно потсетува дека Македонците не смеат да ја заборават и да се откажат од својата национална митологија. Според него, со овие соседски договори се прави недозволиво и нецивилизациско ограничување на македонската национална митологија, иако само Македонците имаат демографски континуитет на овој регион. Како прагматична политика во оваа ситуација, професорот Мухиќ предлага да се бараат сите можности во актуелните соседски договори, за одложување на процесот на нивно спроведување, односно да се инсистира на условување со приемот на Македонија во ЕУ, а не само со почнување на преговорите за членство.
МАНУ останува јавна установа од особено значење за Републиката
Набрзо по потпишувањето на Преспанскиот договор, Владата им препорача на сите институции да си ги променат имињата, во согласност со новото име на државата. Повеќето институции го реализираа предлогот за промена на своите имиња, додека МАНУ не го стори тоа. Не успеа и обидот за промена на името на МАНУ преку Собранието, со измени на постојниот закон.
Со Законот за Македонската академија на науките и уметностите се уредуваат статусот, задачите, финансирањето, изборот на членови и нивните права, органите и организацијата на дејноста на Македонската академија на науките и уметностите. Академијата е највисока и самостојна научна и уметничка установа во Република Македонија. Академијата е јавна установа од особено значење за Републиката.
Владата се повикува на Преспанскиот договор
На прашање од медиумите, од Владата порачуваат дека сепак (на крајот) Академијата е должна да го применува договорот од Преспа.
– МАНУ e институција што е формирана од државата и користи државно финансирање за своето работење. Следствено на тоа е должна да го применува договорот од Преспа. Според овој документ, придавката во однос на државата, нејзините службени органи и други јавни институции ќе биде во согласност со официјалното име „на Република Северна Македонија“ или со нејзиното скратено име – Северна Македонија. Законот што го уредува името на Академијата е повлечен од Собранието, но Владата е убедена дека ќе се најде решение. Истовремено очекуваме да не се дозволи политизација на ова правно прашање – велат од Владата.
