Првпат по триесет години е направена компаративна анализа (заедничко истражување) за состојбите со мешаните бракови во двете најмултиетнички држави на Балканот: Македонија и БиХ, која истовремено ќе биде објавена во дневните весници „Нова Македонија“ и „Ослобоџење Сараево“. Авторите Суада Арнаутовиќ и Дејан Азески успеаја да пронајдат по пет случаи на јавни личности во мешани бракови и преку нивните примери да ги анализираат состојбите во двете држави. Фељтонот за етнички мешани бракови го почнуваме денеска со приказната за Нора Шаќири и Марко
Марковиќ, по што серијалот ќе продолжи во викенд-изданијата на весникот
Суада Арнаутовиќ
Дејан Азески
Случувањата за време на деведесеттите години не влијаеле драстично на односот на Македонците кон мешаниот брак. Таа институција отсекогаш била помалку развиена и популарна во Македонија отколку во Босна и Херцеговина, и останала таква до ден-денес. Но за разлика од БиХ, каде што има големи осцилации на бројот на склучени бракови под влијание на политичките случувања. Во Македонија владее една единствена константа: бројот на мешани бракови отсекогаш бил мал, а со годините не рапидно, но сигурно дополнително се намалува.
Нора Шаќири многумина од нас ја паметат од малите екрани како една од најпознатите ТВ-водителки и граѓанска активистка. Во урбаните кругови ја познаваат и како дел од познатото семејство Шаќири, кое навистина има дадено успешни поединци во културата, спортот, политиката и во сите други области. Веројатно, и затоа несвесно ја презела врз себе благородната, но неблагодарна улога да го промовира и практикува мешаниот брак како институција, во држава каде што тој сѐ уште се сфаќа како нешто чудно. И тоа, замислете, во третата деценија на 21 век.
Според зборовите на нашата соговорничка, ако не ја прашаме таа и заборава дека е во мешан брак. А особено поради фактот, што и со нејзините родители бил целосно ист случајот.
– Да, јас сум дете на мешан брак што се однесува до националната припадност. Дете од татко Албанец и мајка Црногорка, но верски моите родители припаѓаат на иста религија – ислам. Јас сум сосема нормално порасната, во мојот дом се зборуваат три јазика македонски, албански и српски или црногорски, така што за мене зборот мултикултурализам е нешто сосема нормално, да не речам моја лична карта т.е. лична карта на моето семејство. Не знам дека некогаш моите родители биле предмет на каква било дискриминација ниту пак некогаш такво нешто сум видела – вели нашата соговорничка.
Според Шаќири-Марковиќ, за она што таа претставува денес најголема улога имаат нејзините родители и нејзините двајца браќа Бени и Денис.
– Растев во едно чудно време, време во кое тргнаа поделбите, а за мене тоа беше непознато и ден-денес остана така. Благодарение на моето семејство, јас успеав да ги пребродам разликите што беа околу мене, беа многу силни т.е. јас бев различна и неприфатена за другите, но моите никогаш не дозволија тоа да ме скрши, па затоа денес сум она што сум – човек без предрасуди, човек што силно ги поддржува различностите и само ја потврдува својата лична карта – мултикултурализмот – вели Нора.
И навистина, ова што го зборува во интервјуто и што целиот живот го пропагираше во јавноста го докажа и преку свој личен пример, и според нејзиното сведоштво – навистина е среќна поради ваквиот нејзин избор или судбина.
– Да, избрав човек од друга вера и од друга националност. Веројатно, сите оние разлики и предрасуди што беа фрлани врз мене ме доведоа до желбата да бидам со човек „различен“ од мене. Некако како секогаш да знаев дека мојот животен сопатник ќе биде некој друг, не оној што има иста припадност како мојата, и така стана. Јас и Марко отсекогаш знаевме дека еден ден ќе завршиме заедно, се познававме долги години пред да стапиме во врска, но никогаш не бевме преблиску еден до друг. Во моментите кога јас паѓав, кога го изгубив мојот херој, татко ми тогаш тој од некаде се појави и ме зеде под своја закрила, ме утеши, ме засака и реши да ме земе засекогаш како дел од својот живот. Марко е исклучителен човек, многу разбран, многу растоварен, многу голем човек и полн со љубов за мене, моето семејство и моите блиски луѓе. Можеби и тој имал тешки моменти поради врската со мене, а подоцна и поради стапувањето во брак, но тој никогаш не го покажа тоа, напротив, покажа само колку ме сака и покажа дека јас сум таа, Албанката, муслиманката што носи негово дете и што за скоро ќе му подари рожба – нагласува Шаќири-Марковиќ.
Таа уште еднаш ни потврди дека никогаш не слушнала нешто лошо за бракот на нејзините родители, но, за жал, се соочува со непријатности за нејзиниот брак склучен цели три децении подоцна.
– Искрено не можам да направам никаква компарација бидејќи никогаш не сум доживеала осуда за бракот на моите родители, но, за жал, доживеав осуда за мојот брак, која, да бидам искрена, ама на ни еден начин и во ниту еден момент не ме допре. Мислам дека имаме уште многу пат да изодиме за да бидеме начисто со различностите, со мешаните бракови или со истополовите врски. Секој оној што одлучил да биде со „различен“ од себе нека го тера тој пат, бидејќи тој пат е единствениот вистински пат за мирен и убав живот – децидна е Шаќири-Марковиќ.
СОСТОЈБАТА ВО БИХ Е УШТЕ ПОДРАМАТИЧНА
Во урбаните предели на Босна и Херцеговина, браковите помеѓу различните националност и етникуми не претставуваат невообичаеност. Но кај луѓето што потекнуваат од помали средини, или живеат во такви, дефинитивно постои страв за јавно искажување на мислењата, ставовите и искуствата за овие теми. Помалите градови, провинциите и руралните подрачја претставуваат трусно поднебје по прашањето за бракови помеѓу различните етничките заедници. Дури и при самиот обид да се дојде до соговорници по тоа прашање се наидува на тешкотии и отпор. За време на истражувањето во БиХ, доаѓаше до големи непријатности дури и при самото споменување на мешаните бракови. Голем број соговорници, кои се наоѓаат во такви бракови, дури и по прифаќањето на разговорот за интервју, во последен момент се откажуваа од можноста да ја споделат својата приказна со јавноста.
Неколку пара прифатија да ја раскажат својата приказна под услов да бидат анонимни, бидејќи не сакаат својот идентитет да го изнесат во јавноста, поради страв од осуда од околината.
Значи во 21 век, скоро триесет години по војната на подрачјето на БиХ, неприфатлив е фактот дека поимот бракови помеѓу различни националности и етникуми е табу.
И БЕЗ ВОЈНА БРОЈОТ НА МЕШАНИ БРАКОВИ ВО МАКЕДОНИЈА СЕ НАМАЛУВА
Македонија ја имаше таа среќа распадот на Југославија да го преживее без крвав конфликт и со минимални загуби на човечки животи. Ако се исклучи неколкумесечниот воен конфликт од 2001 г., кој, за среќа, не прерасна во целосна граѓанска војна, меѓуетничките судири во Македонија во последните 30 години се сведени на неколку десетици изолирани инциденти.
За жал, оваа позитивна историја на меѓуетничките односи како да не влијае на подобрувањето на состојбата околу мешаните бракови. Па, така, во Македонија, постојано се намалува бројот на етнички мешаните бракови. Според податоците на Државниот завод за статистика, оваа бројка во последните 40 години е преполовена и денес мешаните бракови имаат помалку од 10 отсто удел во вкупниот број склучени брачни заедници. И тој ист процент се провлекува веќе со години. Она што е уште посимптоматично, е тоа што и кога Македонците по националност склучуваат етнички мешани бракови, најчесто тоа го прават со припадниците на српската заедница во Македонија, кои ѝ припаѓаат на истата православна вера. Според статистичките податоци за последно достапната 2017 година: 69 Македонки стапиле во брак со припадници на српската националност, а 83 Србинки се омажиле за Македонци. Е, сега, точно е дека македонско-албанските бракови се втори по бројност, но треба да се знае дека најчесто станува збор за Македонци и за Албанки од руралните средини на соседна Албанија, за кои најчесто се практикува да бидат припаднички на православната или барем на римокатоличката религија. Па, така, минатата година, 56 Албанки се омажиле за Македонци, а 23 Македонски зеле Албанец за свој сопруг. Бројот на склучените бракови помеѓу Македонци и Турчинки и обратно е уште помал 9, односно 25. Сепак, најмал бил бројот на бракови помеѓу Македонците и Ромите. Или само 8 Ромки се омажиле за Македонци, колку што и Македонки зеле припадник на ромската националност за сопруг.
За подобро да ги изанализираме состојбите на оваа тема, контактиравме и со универзитетскиот професор по социологија Илија Ацевски, кој ни ги потврди претпоставките дека станува збор за тема кон која сѐ уште се гледа со недоверба кај најголем процент од населението.
– Тоа се инцидентни триесетина брака годишно на ниво на целата држава. Тоа е минорно во однос на вкупниот број склучени бракови. Особено мал е бројот на мешани бракови во религиска смисла на зборот. Тоа значи дека кај нас религиозното чувство на припадност е многу посилно од националното – вели Ацевски.
Според Ацевски, покрај нелогични ваквата состојба има и практични, но и историски корени.
– Кога ќе кажеш дека припаѓаш на една религија таа предвидува некои ритуали за чинот на венчавање. Значи некој збир од обичаи без кои не може да помине свадбата. И често дури и тој прв чекор е непремостлив. Многу млади се принудени да ја менуваат религијата непосредно пред венчавката само за да ги задоволат семејствата. Ние сме модернизирано, но сѐ уште традиционално општество. И тоа традиционалното е толку силно што не ни ја дава таа можност да се однесуваме модерно – смета професорот по социологија.
Според професорот Ацевски, најголем проблем е што чинот на брак со лице од друга вера сѐ уште се доживува како предавство.
– Тоа мора да се признае и да се нема илузија. Кај нас тоа носи длабоки корени во историјата. Од времето на борба за зачувување на верата против исламизацијата, која била силна на овие простори. Но тоа не е оправдание за лошиот однос што околината и семејствата најчесто го имаат за младите. Коментарите и презирите од страна сѐ уште се неверојатни. Тоа е товарот – вели нашиот соговорник.
Ацевски не е оптимист дека во скоро време ќе има позитивни промени на оваа тема.
– Ние, дури некој да се ожени и за Кинезинка помалку го осудуваме отколку да земе Албанка или Албанец. Тоа е ментална матрица од која тешко ќе се ослободуваме. Ние сѐ уште имаме политичари што скокаат по крстот за Водици или кои исполнуваат верски обреди на другата исламска страна. Тоа ја испраќа целата порака и не треба потоа да се чудиме за последиците од тоа. И според мене, дополнително се продлабочува јазот помеѓу различните религиозни и етнички групи. Во деведесеттите години имаше многу помалку стереотипи по ова прашање отколку денес. Тогаш 10 отсто од младите беа религиозни. Денес дури 90 отсто се такви – нагласува Ацевски.
Заклучокот од сево ова е едноставен. Случувањата за време на деведесеттите години не влијаеле драстично на односот на Македонците кон мешаниот брак. Таа институција отсекогаш била помалку развиена и популарна во Македонија отколку во Босна и Херцеговина, и останала таква до ден-денес. Но за разлика од БиХ, каде што има големи осцилации на бројот на склучени бракови под влијание на политичките случувања, во Македонија владее една единствена константа: бројот на мешани бракови бил мал, а со годините не рапидно, но сигурно дополнително се намалува.
Продолжува
