Претседателот на МАНУ, Љупчо Коцарев,
ексклузивно за „Нова Македонија“

Дебатата во јавноста предизвикана од предупредувањата на претседателот на МАНУ, Љупчо Коцарев, за преземање активности за промена на статусот на катедрите за македонски јазик и македонска книжевност (кои се нуклеусот и стожерот на Филолошкиот факултет, но и на УКИМ), преку преструктурирање на концептот на студиите на Филолошкиот факултет, во јавноста се претвори во полемика, дури имаше и обвинувања за ширење лажни вести. Деканката на Филолошкиот факултет и професорите од Катедрата по македонски јазик во отворено писмо демантираа дека воопшто постоеле иницијативи и активности за реформи на студиите на овој факултет, кои би оделе во насока на губење на стожерниот статус на македонистичките катедри, како и дека претседателот на МАНУ не изнел докази за таквите наводи. Во интерес на вистината, како и за непроценливата вредност на македонскиот јазик за македонскиот национален идентитет, особено во актуелниот општествено-политички миг, „Нова Македонија“ директно му се обрати на претседателот на МАНУ, академикот Коцарев, поврзано со прашањето врз какви сознанија и аргументи ја темели својата загриженост од можноста за укинување или „структурно претопување“ на македонистичките катедри на Филолошкиот факултет. Неговиот одговор, во кој се содржат конкретни информации и сознанија за спорното прашање, но и поопсежна општествена анализа, „Нова Македонија“ го пренесува во целост.

Филолошкиот факултет
„Блаже Конески“ е нашиот дом

Во 2020 година професорка од Катедрата за македонски јазик и јужнословенски јазици предлага програма за работа на деканот на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ и со таа програма таа е избрана за декан на факултетот во периодот од 15 септември 2020 година до 14 септември 2023 година. Во програмата се предлага структурата на факултетот на првото, највисоко, ниво (дали тоа ниво ќе биде имплементирано со катедри или отсеци, не прави никаква разлика), да не го содржи зборот македонски (ги нема повеќе термините македонски јазик и македонска книжевност). Уште повеќе, во програмата не пишува што ќе се случи со постојните катедри

Деновиве, текстот со наслов „Катедрите за македонскиот јазик и македонска книжевност се нашиот дом“, кој беше објавен во „Нова Македонија“, предизвика бранување во јавноста. Поточно, неговиот дел: „Последниот удар, во името на Конески, во годината во чест на Конески, што се подготвува да се направи на Филолошки факултет, кој го носи името на Блаже Конески, се ’реформите’ на факултетот со кои престануваат да постојат катедрите по македонскиот јазик и македонската книжевност. УКИМ, МАНУ и други институции се формирани заради македонскиот јазик и македонската книжевност. Пораката што се праќа со укинувањето на двете македонски катедри и дома и надвор е јасна. Тоа ќе предизвика, а тоа го знаат подобро тие што се многу повеќе упатени од мене, лавина непопуларни реакции во светот по однос на македонистиката, што ќе резултира во гаснење на многу катедри/отсеци низ светот каде што се учат македонскиот јазик и книжевност. Не верувам дека овие зборови ќе допрат до некого, но јас сакам да ги изречам. Се брише сѐ што носи македонско име, се урива македонистиката на Филолошкиот факултет. Темелникот на македонската државотворност. Жалосно.“

На основа на што беа изнесени овие тврдења? Еве ги фактите.
Во 2020 година, професорка од Катедрата за македонски јазик и јужнословенски јазици предлага програма за работа на деканот на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ и со таа програма таа е избрана за декан на факултетот во периодот од 15 септември 2020 година до 14 септември 2023 година. Таа програма е архивирана, поделена до сите професори на факултетот, и преставува документ врз основа на кој професорката е избрана за декан. Во програмата се предлагаат „реформи“ на факултетот, при што структурата на факултетот од 11 катедри (од кои две се катедрите за македонски јазик и македонска книжевност) се заменува со структура од 5 отсеци (од кои ниеден не е отсек за македонски јазик и книжевност). Да повторам, за да нема забуна, станува збор за документ со наслов Програма за работа на деканот на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ во мандатниот период 15.09.2020 – 14.09.2023. Во програмата се предлага структурата на факултетот на првото, највисоко, ниво (дали тоа ниво ќе биде имплементирано со катедри или отсеци, не прави никаква разлика), да не го содржи зборот македонски (ги нема повеќе термините македонски јазик и македонска книжевност). Уште повеќе, во програмата не пишува што ќе се случи со постојните катедри. Меѓутоа, дали тие ќе постојат (на второ или петто ниво, на пример,) или воопшто нема да постојат, по мене е ирелевантно прашање. Одговорот на прашањето не го менува фактот дека на првото, најважно ниво, зборот македонски се брише и ги нема повеќе термините македонски јазик и македонска книжевност.

Што се случи потоа? Професорите од Катедрата излегоа со став дека „не постои и никогаш не постоела идеја за укинување на катедрите за македонски јазик и за македонска книжевност“. Оставам читателот сам да пресуди за точноста на ова тврдење. За да ги смирам емоциите, порачав: „Се радувам што на Филолошкиот факултет ’Блаже Конески’ не постои и никогаш не постоела идеја за укинување на катедрите за македонски јазик и за македонска книжевност. Посакувам во идните реорганизации на факултетот, рамо да рамо со различните отсеци, секогаш да бидат вклучени и отсеците за македонски јазик и јужнословенски јазици и за македонска книжевност и јужнословенски книжевности. Сите досегашни изјави и текстови поврзани со ова се мои лични изјави, со единствена цел заедно и достоинствено да ја прославиме Годината на Блаже Конески.“

Меѓутоа, тоа не е доволно. Ми се чини дека треба да ги предочам мотивите за пишувањето на текстот „Катедрите за македонскиот јазик и македонска книжевност се нашиот дом“. По мое мислење, македонските катедри треба да имаат ексклузивен статус, тоа треба да се катедри од посебен национален интерес.
Пошироко гледано, клучно прашање тука е каков е односот на политичарите, од една страна, и на научниците и уметниците, од друга страна, спрема македонскиот јазик. Ќе почнам со политичарите. Од доаѓањето на власт на Тодор Живков (1956 година), поточно од 1963 година па до денес, владејачките структури во Бугарија, и во време на комунистичкото владеење и потоа, во демократска Бугарија, без разлика дали се лево или десно ориентирани, покажуваат целосна конзистентност, едногласност по прашањето на македонскиот јазик. За сите бугарски политичари, без исклучок, македонскиот јазик е бугарски дијалект, а македонската нација е „создадена вештачки“, и тоа врз база на бугарската народност, која постоела во Вардарска Македонија. Според Живков, македонскиот јазик е само „еден говор што им припаѓа на нашите западни говори, еден дијалект“, не постои „никаква македонска нација“, и Македонија е колевката на бугарската ренесанса, на создавањето на бугарската нација“. Веднаш по признавањето на македонската независност од страна на Бугарија, претседателот Желев изјави дека Бугарија ја признава само „политичката творба“ наречена Република Македонија, Бугарија никогаш нема да ги признае македонската нација и јазик. На 9 октомври 2019 година, бугарската влада официјално усвои документ со кој се определува Рамковната позицијата на Република Бугарија во однос на процесот за стабилизација и асоцијација на Македонија: „Треба да биде јасно дека јазичната норма прогласена за уставен јазик во Република Северна Македонија е поврзана со еволуцијата на бугарскиот јазик и неговите дијалекти во поранешна југословенска република по нивната кодификација во 1944 година. Ниту еден документ/изјава во процесот на пристапување не може да се смета за признавање од страна на бугарската страна на постоењето на т.н. ’македонски јазик’, одвоен од бугарскиот“.

Односот на политичарите во Македонија спрема македонскиот јазик треба да се гледа во два периода, до 1991 и по 1991 година. За периодот до 1991 година, ставот на политичарите можеби најдобро може да се илустрира, на пример, преку пишувањето на еден бугарски историчар за средбата, во декември 1966 г., кога Живков бил пречекан во Белград од Тито и од Крсте Црвенковски: „Се чини дека Крсте Црвенковски бил првиот што зел збор за Македонското прашање, и тоа за да оспорат одредени аспекти од националната политика на Бугарија: тој зборувал за ’исчезнувањето’ на македонското малцинство во Пирин, за ’антимакедонските’ текстови од Венко Марковски, за ’патриотската’ бугарска кампања околу Климент Охридски, како и за скандалот меѓу писателите од двете земји.“ За жал, односот на политичарите во суверена Македонија, по 1991 година, спрема македонскиот јазик се карактеризира со непостоење на каква било државна и/или партиска политика и се сведува само на мислења на определени политичари, кои се карактеризираат, главно, со неконзистентност, ненаучност и често менување заради постигнување определени „повисоки цели“, што доведува да парадоксални состојби. Сведоци сме, катадневно, за пишувањата на некои македонски политичари (поранешни премиери, министри), според кои македонскиот јазик не постоел пред 1944 година, а македонски национален идентитет е „српски“ сурогат на „вистинскиот“ бугарски идентитет на македонските Словени.

За односот на научниците и уметниците спрема македонскиот јазик, тука нема детално да пишувам. Тврдењето дека македонскиот јазик постои само по 1944 година, а пред тоа бил бугарски јазик, е семантички бесмислено, но синтаксички точно тврдење. „Безбојни зелени идеи спијат бесно“ од Чомски е уште еден пример на такви семантички бесмислени, но синтаксички коректни реченици. По однос на македонскиот јазик, бесмислените тврдења на некои лингвисти, историчари, уметници и политичари, можат, сепак, да донесат барем две корисни работи.

Прво, ваквите тврдења, иако неточни и, во голема мера, бесмислени, се сигурно покорисни за македонскиот јазик. Кажано со зборовите на Старделов: „Одречувањата и негациите на нашиот идентитет што доаѓаа од нашите најблиски комшии (расправите околу нашиот јазик, култура и идентитет) беа, всушност, покорисни за нас, отколку за нашите критичари. Тие (невистините и заблудите) замислени и употребени во името на наша негација, всушност, ја афирмираа (и тоа допрва ќе се случува) вистината на македонската позиција и вистината за нас самите.“

Второ, кога станува збор за македонскиот јазик, се надевам конечно и засекогаш ќе ги обедини политичките партии во Македонија. Некои граѓани (и политичари) во денешна Македонија можат да сметаат дека пред 1944 година, некои жители на (Пиринска, Егејска и Вардарска) Македонија зборуваат бугарски јазик, а потоа, по 1944 година, македонски јазик – тоа е нивно право – но поддржете го моето право и правото на илјадници други граѓани во Пиринска, Егејска и Вардарска Македонија да имаме различно мислење од вашето. Но кога станува збор за Владата на нашата држава, таа е должна цврсто да ги брани научните тврдења на светските лингвисти и слависти спрема кои македонскиот јазик има и просторен и временски континуитет. Затоа во моето експозе за работата на МАНУ во 2020/2021 година повикав „2021 да биде година во која еднаш засекогаш ќе се договориме, со акламација, и тоа е услов за влез во ЕУ, дека македонското име, јазикот, културата, идентитетот, историјата имаат повеќевековна традиција во границите на денешна Македонија и надвор од неа.“

Граѓаните, па така и професорите на кој било универзитет во светот, имаат право да го определат сопствениот национален идентитет. Според Универзалната декларација за правата на човекот на Обединетите нации, „Секој има право на националност“ и „Никој не смее самоволно да биде лишен од својата националност, ниту од правото да ја промени националноста“. Меѓутоа, професорите што извршуваат раководни функции (на пример, декан на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“, раководител на Катедрата за македонски јазик и јужнословенски јазици), без разлика на нивната национална припадност, имаат општествено одговорна задача да се грижат за македонскиот јазик и македонската книжевност, а јас ги охрабрувам во идните реорганизации на факултетот, рамо да рамо со различните отсеци/катедри, секогаш да бидат вклучени и македонските отсеци/катедри.

Овој текст ќе го завршам со зборовите на Толстој: „Најдобар знак на вистината се едноставноста и јасноста, лагата е секогаш замрсена, накитена и речита.“ Накитен, замрсен и речит беше целиот период од референдумот до денес, па голем дел луѓе поверуваа во лагите дека тоа е патот до подобра иднина. Од независноста на Македонија до денес, многу често, за жал, голем дел проблематични прашања, политичките аналфабети, од сите партии, ги „решаваа“ на штета на Македонија, особено на македонскиот народ, со што се отвори пат за нејзино исчезнување како држава и претворање во територија за делба. Ќе направам сѐ да не се случи тоа. Мислам дека има решение, дека може да се спречи бродот Македонија да не потоне, но за тоа, наскоро, во некој мој друг текст.